Vastgoedeigenaren hebben sterk geprofiteerd van het uitbreken van de migratiecrisis in 2014. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) was slecht voorbereid op de komst van grote aantallen vluchtelingen en betaalde tot vier keer zo veel voor opvanglocaties als de eigen normen voorschrijven.
Dat blijkt uit onderzoek van NRC en Reporter Radio naar het vastgoedbeleid van het COA. In 2013 had de organisatie net een nieuw vastgoedbeleid uitgestippeld, waarin werd uitgegaan van een “kernvoorraad” van tienduizend opvangplaatsen. Toen kort daarna de vluchtelingenstroom naar Nederland op gang kwam, moest het COA alle zeilen bijzetten. “Voor politici is het natuurlijk geen populaire boodschap dat er een hoop vluchtelingen komen en dat we die goed gaan huisvesten”, zegt hoogleraar Huisvestingssystemen Peter Boelhouwer van de Technische Universiteit Delft. “Er is te laat opgeschaald.” Het tweede probleem zit volgens hem in de bestaande opvang: “Het is voor 16.000 statushouders niet mogelijk om door te stromen. Er zijn niet genoeg sociale huurwoningen.”
Enorme druk
Eigenaren van potentiële opvanglocaties konden daardoor huurprijzen en voorwaarden bedingen die het COA normaliter niet zou accepteren. “De druk was op dat moment enorm”, bevestigt vastgoeddirecteur Peter Siebers van het COA. Volgens Siebers zijn tijdelijke opvanglocaties zoals evenementenhallen, bungalowparken en hotelboten relatief duur vanwege de slechte onderhandelingspositie van het COA, de korte terugverdientijd van investeringen en het feit dat hij hele complexen moet huren. Daarom betaalt het opvangorgaan ook voor ruimtes en faciliteiten die niet benut worden. “Dat is duur en die rekening betalen we met zijn allen”, aldus hoogleraar Boelhouwer.
Hiervan profiteren vastgoedeigenaren, zoals VVD-prominent Cor van Zadelhoff. Hij verhuurt sinds vorig jaar samen met een compagnon 600 opvangplekken in Zaandam aan het COA, voor circa 2,5 miljoen euro per jaar. De vluchtelingen zijn deels gehuisvest op een oude detentieboot die eind 2013 door het ministerie van Veiligheid en Justitie werd afgedankt.
Een van de duurste opvanglocaties zijn de Zeelandhallen in Goes. Miljonair Dirk Lips verhuurt die voor circa 3 miljoen euro voor een periode van elf maanden aan het COA, inclusief duizenden ongebruikte parkeerplaatsen. Lips heeft schotten laten plaatsen en huisvest maximaal 500 vluchtelingen. Volgens Lips gebeurt dat “kostendekkend”. Hij zegt dat het COA zijn “hele complex” huurt, waardoor hij het een jaar lang niet kan exploiteren.
Ook gemeenten profiteren
Niet alleen vastgoedeigenaren, maar ook gemeenten proberen een slaatje te slaan uit de vluchtelingencrisis. Lokale overheden grepen de onderhandelingen met het COA aan om lokale kwesties, die niets met het migratievraagstuk te maken hadden, op het bord van het COA te schuiven. Zo kreeg de gemeente Cranendonck een gesprek over de verbreding van de A2, wat er toe leidde dat Rijkswaterstaat vervroegd onderzoek heeft toegezegd. Andere gemeenten vragen honderden duizenden euro’s aan vergoedingen voor de voorbereiding van de komst van nieuwe opvanglocaties. In Zevenaar zijn de onderhandelingen hierdoor stil komen te liggen. “Dit laat zien dat de overheid bestaat uit verschillende partijen met verschillende belangen die gaarne bereid zijn elkaar de tent uit te vechten”, aldus Rogier van Dam, rechtendocent aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. “Gemeenten vinden het geen probleem om geld over te houden aan de vluchtelingenopvang.”
Omdat NPO Radio 1 alle uitzendingen van voor 2017 van de website heeft gehaald, is deze reportage helaas alleen nog via Beeld & Geluid te beluisteren.