“De crisis is voorbij,” zei voorzitter van de Europese Raad, Herman van Rompuy in een interview op 29 december. Maar is dat wel zo? Persoonlijke ervaringen en cijfers uit Spanje.

Een bouwplaats op het Spaanse eiland Ibiza. Aan de Carrer des Caló in San Antonio is twee jaar geleden begonnen met de bouw van een appartementencomplex. Aan het strand ligt een stroom aan dezelfde witte gebouwen, met dezelfde balkonnetjes, om de feestgangers in San Antonio te herbergen. De zee is nauwelijks te zien, omdat de kustlijn is volgebouwd. Dit heeft jaren geduurd, de Spaanse mentaliteit is er één van ‘mañana, mañana’. Vroeger kon alles misschien wel tot morgen wachten. Nu werkt er slechts één bouwvakker aan het project aan deze Carrer.

Deze bouwvakker werkt drie maanden aan het project. Na die tijd neemt een collega het van hem over. Op deze manier krijgt een grotere groep mensen tijdelijk een salaris en heeft men recht op een werkloosheidsuitkering, in plaats van bijstand. De werkloosheid in Spanje is hoog. In het derde kwart van 2013 was 26 procent van de beroepsbevolking werkloos. Dat zijn 5,9 miljoen Spanjaarden. Volgens cijfers van het Spaanse Bureau voor de Statistiek daalde de werkloosheid wel op Ibiza en de andere eilanden van de Balearen. Maar in de regio Madrid steeg de werkloosheid juist met zo’n elf duizend mensen.

Hoeveel uur werk je wel niet?

Joke Letschert, geboren en opgegroeid in Nederland maar al bijna 40 jaar wonend in Spanje, ziet dat veel van deze mensen werk komen zoeken op Ibiza. Zelf werkt zij in één van de hotels in San Antonio. Daar solliciteren veel werkzoekenden. “Het zijn voornamelijk mensen van het vasteland die werk zoeken op de eilanden. Zij geven hun cv af, maar personeelszaken kreeg zo absurd veel sollicitaties binnen. Zij konden niet meer antwoorden op alle ingekomen brieven. Ondanks al die sollicitanten hebben wij maar anderhalve kip aangenomen in het hotel.” Maar voor de eilanders zelf is het ook crisis. “De hoteleigenaars op Ibiza willen de salarissen bevriezen. Dat wordt nog vechten met de vakbonden. Ook is er te weinig personeel. Toeristen zien dat wij buffelen achter de receptie. ‘Sta je hier nu alweer? Hoeveel uur werk je wel niet?’ vragen zij aan mij.”

Op Ibiza zijn veel cafés, winkels en kantoren dicht. Daaraan zie je, zegt Letschert, dat het crisis is. Spanjaarden eten niet meer een broodje buiten de deur om elf uur ’s ochtends. Er zijn veel aanbiedingen, stuntprijzen en concurrentie tussen cafés en restaurants. Het vertrek van de Zuid-Amerikanen, die de afgelopen jaren naar Spanje kwamen, omdat het in hun land van herkomst economisch veel beter gaat. Woningen die leeg staan, voor langere tijd te koop staan of helemaal verwaarloosd zijn. De huizen zijn van de bank, maar de banken doen er niets mee. Heel regelmatig zijn er ook protesten van mensen die uit hun huis zijn gezet voor de deur van de bank. “En ik snap het niet, want in Andalucía bijvoorbeeld staan allemaal nieuwe flats leeg, maar de mensen die zonder huis zitten, mogen er niet in gaan wonen.” Veel verbetering ziet Letschert nog niet. “Voor de gewone mensen is de crisis absoluut niet voorbij. Wij moeten het volk helpen, de banken en de staat. En de centrale overheid beknibbelt op zichzelf helemaal niks.”.

Hopen op beter

De Spaanse autonome regio’s verlagen de belastingen of scheppen lokale werkgelegenheid, bijvoorbeeld in de bouw, om de economische crisis te verzachten. Dit terwijl president Rajoy zijn landelijke bezuinigingsbeleid verdedigt. “Rajoy zegt dat hij het goed heeft gedaan. Volgens hem is de erfenis van de PSOE, de socialistische partij, rampzalig geweest, en dat is de reden voor de economische moeilijkheden. De Partido Popular van Rajoy claimt dat nu te moeten herstellen,” aldus Letschert. Volgens premier Rajoy heeft Spanje het ergste achter de rug en kan het land hopen op beter in 2014. Dit baseert Rajoy onder meer op het aantal werkzoekenden in november dat voor het eerst lager was dan de maand ervoor. Dit is sinds juni 2007 niet meer voorgekomen.

Rajoy kreeg op 29 december bijval van Herman Van Rompuy, de voorzitter van de Europese Raad. Hij stuurde Europa een figuurlijke nieuwjaarskaart door te zeggen dat de crisis voorbij is. Beiden verwachten dat het in 2014 beter zal gaan met Spanje. Van Rompuy zei dat de Europese economie herstelt en dat de crisis in de eurozone voorbij is in een interview met de Belgische omroep VTM. “Ook in Spanje zijn er betere perspectieven. In de ganse eurozone, op twee landen na, Slovenië en Cyprus, gaan wij naar positieve economische groei, met, met wat tijdsafstand, positieve gevolgen op de werkgelegenheid.” In Spanje zouden zes op de tien jongeren werkloos zijn, maar Van Rompuy weerspreekt dit. “Het is minder hoog als men rekening houdt met degenen die nog aan het studeren zijn. Dan is dat percentage rondom de twintig procent. Dat is nog altijd veel natuurlijk.”

Niet iedereen is zo positief over Spanje als Rajoy en Van Rompuy. Een rapport van accountantskantoor PricewaterhouseCoopers van begin december voorspelt, op basis van demografische cijfers, kapitaalinvesteringen, opleidingsniveau en technologische ontwikkelingen, dat het nog twintig jaar duurt voordat de Spaanse economie herstelt. Tot die tijd zullen veel Spanjaarden werkloos zijn. Een verloren generatie? Volgens cijfers van Eurostat is de werkloosheid en jeugdwerkloosheid in Spanje het hoogste van de Europese Unie. In november 2013 was 57,7 procent van de jongeren onder de 25 werkloos en 26,7 van de volwassenen. Cijfers over de Griekse werkloosheid in november ontbreken, dus het is onbekend of Griekenland hier nog boven zit.

El Intermedio

Een aantal personen in Spanje probeert de economische malaise en het overheidsbeleid aan te kaarten. Zo maakt El Gran Wyoming, oftewel José Miguel Monzón Navarro, het tv-programma ‘El Intermedio’. Elke aflevering begint met de uitspraak: ‘Ya conocen las noticias, ahora les contaremos la verdad’. U kent het nieuws al, nu vertellen wij u de waarheid. Zo ook de aflevering over het Duitse regeerakkoord gesloten in december. Daarin zijn een minimumloon en verlaging van de pensioenleeftijd vastgelegd. Terwijl in Spanje is gekort op de sociale zekerheid en de pensioenleeftijd is verhoogd. Dit was onderdeel van de bezuinigingsmaatregelen die Duitsland elk Europees land oplegde behalve zichzelf, concludeert Wyoming. ‘Maar, zij zeggen tegen ons…’ stottert hij. ‘Zij doen het tegenovergestelde van wat wij…’ Hij schreeuwt zogenaamd in het Duits, waarna een man in lederhosen hem bier en bratwurst brengt. ‘Heb ik hierom gevraagd?’ vraagt Navarro. ‘Ja’ zegt de Duitser. ‘Danke, danke’ eindigt de presentator. Ook Letschert kijkt vaak dit programma. “Hierin komt de economische crisis veelvuldig aan bod. Hij neemt de regering in de zeik. De overheid was bezig om zijn programma van de tv te halen. Dan is de democratie helemaal naar de knoppen,” meent Letschert.

In San Antonio ligt de bouwplaats er tijdens de kerstvakantie nog verlatener bij dan normaal. De wisseling van de wacht van de ene bouwvakker naar de andere is na Driekoningen. De voedselbank riep aan het einde van het jaar Spanjaarden op zich te melden als vrijwilliger. Zij hadden 60.000 vrijwilligers nodig tijdens de kerst en jaarwisseling. Uiteindelijk waren er 74.000 mensen actief, en was er meer voedsel ingezameld dan verwacht. Letschert zegt hierover: “Wij, het Spaanse volk, helpen en de regering vindt het geweldig, maar dat betekent alleen maar dat zij niets hoeven te doen. Ik kan niet al mijn euro’s weggeven, want wie geeft er een euro aan mij?”